Monday, January 24, 2011

स्वरभास्कर.

८९ वर्षं आपल्या अलौकिक स्वरतेजाने तळपून एक संगीत सूर्य आज अखेर मावळला. भारतरत्न स्वराधीश पंडित भीमसेन जोशी यांचं वृद्धापकाळाने आज निधन झालं.. वयाच्या अकराव्या वर्षी गाणं शिकण्याचा खडतर प्रवास सुरु झाला. कुंदगोळ येथे साक्षात 'सवाई गंधर्व' त्यांना गुरु म्हणून लाभले.गुरूगृही राहून, सोळा-सोळा तास रियाज करून त्यांनी 'किराणा'घराण्याच्या गायकीचे धडे घेतले. पहिली जाहीर मैफल त्यांनी वयाच्या केवळ १९व्या वर्षी पुण्याच्या हिराबागेत केली. त्यांची लोकप्रियता आणि त्यामुळे संगीत मैफिलींसाठी करावी लागणारी त्यांची धावपळ वाढली. त्यांच्या त्या काळी वारंवार होणार्‍या विमान प्रवासांमुळे, त्यांना पु.ल.देशपांडे यांनी गमतीने 'हवाईगंधर्व' ही पदवी बहाल केली होती. कित्येक वेळा एकाच दिवसात दोन शहरांतील मैफली घेण्यासाठी ते दोनदा विमानप्रवास करीत.'संतवाणी' या नांवाने मराठी अभंगगायनाचे अ़क्षरशः हजारो कार्यक्रम केले;ज्याचं निरुपण करत असत-कवी वसंत बापट. भारतात शास्त्रीय गायनाच्या हिंदुस्थानी आणि कर्नाटकी या दोन प्रमुख शाखा मानल्या जातात. भीमसेन जोशींचे वैशिष्ट्य असे की ते दक्षिण भारतात प्रचलित असलेल्या कर्नाटकी गायनातल्या चीजा हिंदुस्थानी पद्धतीने गाऊन दाखवीत. त्यामुळे त्यांचे गायन कर्नाटकी संगीताची परंपरा असलेल्या दक्षिणी भारतातही, विशेषतः तरुण पिढीमध्ये लोकप्रिय झाले.

भीमसेन जोशींना अ॑नेक पुरस्कारांनी आणि सन्मानांनी गौरविण्यात आले. त्यांतले काही इ.स. १९७२ साली मिळालेला पद्मश्री पुरस्कार, इ.स. १९७६ सालचा संगीत नाटक अकॅडमी पुरस्कार, आणि इ.स. १९८५सालचा पद्मभूषण पुरस्कार हे आहेत. जयपूर येथील गंधर्व महाविद्यालयाने त्यांना संगीताचार्य ही पदवी दिली तर पुण्याच्या टिळक विद्यापीठाने डि. लिट्. ही पदवी दिली. इतर पुरस्कारांमध्ये पुण्यभूषण पुरस्कार,स्वरभास्कर पुरस्कार, तानसेन पुरस्कार इत्यादींचा समावेश आहे. पुणे आणि गुलबर्गा येथील विद्यापीठांनी त्यांना डॉक्टरेट ने सन्मानित केले आहे. नोव्हेंबर ४, २००८ रोजी भारत सरकारने त्यांना भारतरत्न हा सर्वोच्च नागरी सन्मान देण्याचे जाहीर केले.
त्यांनी सुरू केलेला सवाई गंधर्व संगीत महोत्सव हा भारतातील एक मोठा संगीतोत्सव समजला जातो. पुणे विद्यापीठाच्या ललित कलाकेंद्रात पंडित भीमसेन जोशी यांच्या नावाने अध्यासन स्थापण्यात आले आहे. त्यांनी केलेल्या संगीताच्या सेवेमुळे भारतीय शास्त्रीय संगीतात पंडित भीमसेन जोशींचे स्थान अजरामर झाले आहे.
त्यांना ही अल्पशी श्रद्धांजली!!


सादर वंदन तव चरणांशी करतो  स्वरभास्करा,
होतसे जीव आज कापरा...!!

 जाहले पोरके संगीताचे जग,
अन वाद्यांनाही नावरतो आवेग,
राहील परी तव सूर इथेच अभंग.

विलीन होशी अनंतात तू तळपून स्वरभास्करा,
आमुचा शेवटचा हा मुजरा..!!

- स्पृहा.

3 comments:

  1. lekhala "like" pan mhanu shakat nahi ashi ghatana ahe!! :-( :-/

    haravalay kahitari.

    ReplyDelete
  2. mi aaj radrad radloy :( chan lihilays Spruha...

    ReplyDelete
  3. @spruha..me tuza blog ushira vachayla lagloy. Tyamule atta ha lekh vachla ani Bhimsen he naav aiklyavar athavan taji zali ek. 3 varsha purvichya Sawai chya velachi goshta ahe. Ravivar hota. Sakalcha satra zala. Tyamule jevayla ghari alo. Pahila ghaas ghenar itkyat kalale pandit ji ganar ahet mhanun. Tasach Activa kadhli ani Ramanbaget pochlo. Itkya speed ne gadi kadhi chalavli nasel. Ani Tyananter pudhcha ardha taas keval swapnavat!!!Tya talya, tyana milaleli manavandana. Pahilyanda jevnatun uthavlyacha mala dukkha zala nahi ;-)Tuzya ya lekhamule aaj Panditji jaun itke diwas zalyavar suddha man bharun ale. Athavani datlya. :-) Asach lihit raha.

    ReplyDelete