बर्डमॅन...

मी काही चित्रपट समीक्षक नाही किंवा फार जाणकार अभ्यासू व्यक्ती नाही; पण एक प्रेक्षक म्हणून, गेल्या आठवड्यात पाहिलेल्या एका नितांतसुंदर चित्रपटाविषयी मला तुम्हाला सांगायचंय... बर्डमॅन... विलक्षण... फार विलक्षण सुंदर अनुभव. 

ही एका अभिनेत्याची कथा आहे. "सुपरहीरो‘ म्हणून कीर्तीचा कळस गाठलेला; पण आता उतारवयात प्रसिद्धीच्या झोतापासून दूर फेकला गेलेला एक अभिनेता, जो पुन्हा एकदा स्वतःचा शोध घेऊ पाहतोय, स्वतःला नव्याने सिद्ध करू पाहतोय. आमच्या क्षेत्रात काम करणाऱ्या प्रत्येकाला तर ही आपलीच गोष्ट वाटेल. करियरमधले चढ-उतार प्रत्येकाच्याच वाट्याला येतात. कित्येकदा कामाचा "चॉईस‘ आपल्या हातात राहत नाही. इच्छा असूनही तो ठेवता येत नाही. त्यावेळचे संबंध, आपल्या गरजा, चुकलेली गणितं... कित्येक घटक परिणाम करीत असतात एखादा निर्णय घेताना. मग पुढे जाऊन त्या निर्णयाचे बरे-वाईट परिणाम... तेही ज्याचे त्याला, एकट्यालाच भोगावे लागतात. वाल्या कोळ्याच्या पापाचा वाटा घ्यायला कोणीच पुढे येत नाही. 

प्रसिद्धीची सवय झाल्यानंतर आपल्याच प्रतिमेच्या जंजाळातून बाहेर पडणं अवघड होऊन बसतं अभिनेत्यासाठी. कधी कधी त्याची इच्छा असली, तरी लोक त्याला इतर वेगळ्या रूपात स्वीकारत नाहीत. त्या इमेजमधून बाहेर पडू देत नाहीत. या बालिश लोकप्रियतेच्या माऱ्यामध्ये तो अभिनेता कोंडला जातो. घुसमटत राहतो. त्याचा आतला आवाज सतत ढुशा देत असतो त्याला. पण "त्या आतल्या‘चं ऐकण्याचं स्वातंत्र्य राहतच नाही त्याच्याकडे. काहीतरी "नवं‘ करून दाखवण्याची ऊर्मी मुदलातच मारली जाते आणि उरतात ते फक्त काही किस्से... अफाट लोकप्रियतेचे, अचाट परफॉर्मन्सचे... वर्तमानात त्या आठवणींचा अर्थाअर्थी फायदा तर होत नाहीच; उलट एका विचित्र भोवऱ्यामध्ये गरगरत खेचला गेल्यासारखा तो कलाकार दिसेनासा होतो, संपून जातो! थोरामोठ्यांच्या, देवादिकांच्या भूमिका करणाऱ्या कित्येक श्रेष्ठ कलावंतांच्या वाट्याला हे प्राक्तन येतं. चहूबाजूंनी बहरली असती, अशी कला दडपून टाकली जाते... 

या सगळ्याचं जळजळीत; पण तितकंच वास्तवदर्शी चित्रण आहे "बर्डमॅन‘मध्ये. असं म्हणतात, की यशाच्या शिखरावर एकदा पोहोचलं, की खाली उतरण्यासाठी मार्ग नसतो. असते ती फक्त खोल दरी... किंवा अथांग आकाश. झोकून दोन्हीकडे देता येतं. काही माणसांची झेप अवकाशापल्याड जाते आणि बहुतांशी माणसं मात्र पर्याय नसल्यासारखी "दरी‘ निवडतात. पण त्या एकटेपणातला आनंद एकदा आवडायला लागला, की त्यापेक्षा स्वतंत्र आणि सामर्थ्यवान करणारं दुसरं काहीही नसतं. कारण त्यावेळेला तुम्ही स्वतःलाच आवडू लागलेले असता! हा स्व-शोधाचा प्रवास अत्यंत तरल होऊन "बर्डमॅन‘ मांडतो. आणि आपणसुद्धा तरंगत तो अनुभव घेत राहतो. 

A film is - or should be - more like music than like friction. It should be a progression of moods and feelings. The theme, what‘s behind the emotion, the meaning, all that comes later. - Stanley Kubriek. हा अनुभव देता देता "बर्डमॅन‘ केवळ एका अभिनेत्याची गोष्ट राहत नाही; तर स्वतःला शोधणाऱ्या प्रत्येक सर्वसामान्य माणसाची गोष्ट होते. पुंगीवाल्याच्या बासरीसारखी आपला माग काढत आपल्याला दूर दूर घेऊन जाते...!

- स्पृहा जोशी